Pojęcie „stres” po raz pierwszy pojawiło się w literaturze naukowej w latach 50-tych ubiegłego wieku za sprawą Selyego. Słowo to, można powiedzieć, weszło do języka potocznego, co powoduje także błędne jego rozumienie. Najogólniej można określić, iż „stres to proces, za pomocą którego czynniki środowiskowe zagrażają równowadze organizmu lub ją naruszają i za pomocą którego organizm reaguje na zagrożenie”. Czynniki środowiskowe, o których mowa, często nazywane są stresorami. Zazwyczaj ze stresem wiążą się emocje negatywne, takie jak: strach, lęk, napięcie, smutek, żal, złość. Wówczas stres osłabiający albo paraliżujący nasze działanie nazywa się dystresem. Ale w sytuacji np. rywalizacji sportowej czy podczas ślubu albo wyjazdu na wakacje do egzotycznego kraju, doświadczamy pozytywnych emocji (eustresu).
Stres szkolny jest stanem oczywistym, który towarzyszy uczniom właściwie od początku wejścia w system edukacji. Najwcześniejszym jego źródłem jest rozpoczęcie edukacji przedszkolnej, co wiąże się np z kilkugodzinną rozłąką matką, znanym środowiskiem domowym, wejściem w grupę rówieśniczą gdzie obowiązują pewne normy i zasady. Co prawda każdy uczeń reaguje inaczej i w innym tempie przyzwyczaja się do nowych warunków, ale stres jednak jest nieunikniony i pojawiać się będzie ze zmiennym natężeniem przez cały okres nauki. Każda sytuacja stresowa stawia przed człowiekiem określone wymagania i aby im sprostać zarówno w organizmie, jak i w jego funkcjonowaniu psychicznym zachodzą istotne zmiany.
Stresu nie da się uniknąć, ale ważne jest, aby wcześnie rozpoznać jego objawy, by zapobiec przerodzeniu się go w stan chroniczny oraz szybko zastosować konstruktywne sposoby radzenia sobie. Objawy stresu występują na różnych poziomach funkcjonowania organizmu:
- Objawy fizyczne to zawroty głowy, ogólne bóle, napięcie mięśni, zmęczenie, wyczerpanie itp.
- Objawy emocjonalne: wahania nastroju, zły humor, drażliwość, stałe pobudzenie, niezdolność do relaksu, uczucie przytłoczenia, depresja, poczucie bezsilności;
- Objawy poznawcze (widoczne w myśleniu)- to głównie trudności w koncentracji uwagi i podejmowaniu decyzji;
- Objawy behawioralne (widoczne w zachowaniu) – Kompulsywne jedzenie (spożywanie dużych ilości pokarmu w niekontrolowany sposób), Wybuchowe reakcje, Skłonność do działań impulsywnych, zaburzenia snu.
Niekiedy problemy uczniowskie przybierają postać prawdziwie traumatycznych przeżyć i przeradzają się w fobię szkolną – nieracjonalny, silny lęk przed chodzeniem do szkoły czemu towarzyszą dolegliwości somatyczne. Termin fobii szkolnej jest ostatnio często spotykany, bywa tłumaczeniem na niechęć przed chodzeniem do szkoły, dlatego potwierdzenie diagnozy powinno odbywać ostrożnie i wnikliwie analizując szeroko sytuację i funkcjonowanie ucznia.
Sposoby radzenia sobie ze stresem szkolnym:
Jeśli dziecko dopiero rozpoczyna naukę w szkole ważne jest okazywanie mu wsparcia, pozytywne nastawianie go do mogących pojawić się trudności. Dziecko powinno przede wszystkim mieć możliwość zwrócenia się do dorosłych osób po pomoc, ci z kolei nie powinni obaw ucznia bagatelizować czy wyśmiewać. Starsze dzieci niestety często słyszą od rodziców komentarze potęgujące lęk: „Jak nie będziesz się uczył, to niczego w życiu nie osiągniesz”. Są one o bardzo szkodliwe i nie należy ich stosować. Aby dodać dzieciom otuchy i wsparcia można na przykład wykorzystać do tego własne szkolne wspomnienia- opowiedzieć o szkolnych czasach, doświadczeniach, podzielić się sposobem w jaki rodzic pokonał pewną trudność. Dziecko powinno mieć także możliwość odpoczynku od szkolnego stresu. Ćwiczenia fizyczne i spacery są bardzo dobrym sposobem na rozładowanie napięcia wywołanego stresem. Ponadto możecie również postarać się nauczyć metod relaksacyjnych. W przypadku doznawania porażek szkolnych ważne jest by pomóc dziecku nauczyć się planowania i organizacji działań, tak by obowiązki nie przytłaczały go. Bowiem częste niepowodzenia mogą spowodować dodatkowo pogorszenie się samooceny i doprowadzić do istotnego spadku poczucia własnej wartości dziecka.
Zdarza się jednak, że problemy dziecka nie wynikają wcale z kłopotów szkolnych, a mają zupełnie inną, głębszą przyczynę. W takim wypadku należy rozważyć konsultację z psychologiem, w celu określenia przyczyn problemów emocjonalnych dziecka oraz opracowania planu zaradczego.
Swińska-Iwańczyk
Opracowano na podstawie:
Brockert S. (2003) „Pokonać stres”, Warszawa, Wyd. PZWL
Heszen I. (2013) „Psychologia stresu”, Warszawa, Wyd. PWN
Oniszczenko W. (1998) „Stres. To brzmi groźnie” , Wyd. Akademickie Żak”
Stewart J. (2007) „Jak radzić sobie ze złością : treningi dla nastolatków : scenariusze lekcji i karty pracy dla uczniów”, Warszawa, Wyd. Fraszka Edukacyjna, www.stressfree.pl