Stopień rozwoju mowy dziecka stanowi jeden z przejawów jego gotowości do podjęcia zadań szkolnych. Sposób wypowiadania się wpływa zarówno na osiąganie sukcesów w nauce, jak i na kontakty społeczne w grupie rówieśniczej. Nowe środowisko wymaga modyfikacji pewnych zachowań (w tym językowych) oraz dostosowania się do panujących warunków i zasad. Chodzi tu chociażby o umiejętność zahamowania wypowiedzi spontanicznych oraz o oddzielenie mowy od wykonywanej czynności, które do tej pory często ze sobą współwystępowały.
Dziecko zacznie budować swoją pozycję społeczną w zespole klasowym. Istotę tych relacji stanowi wzajemne porozumiewanie się. Grupa rówieśnicza oczekuje sprawnego, otwartego towarzysza zabaw. Dzieci nieśmiałe, niezgrabne ruchowo, mało elokwentne, z zaburzeniami mowy mogą być odsuwane przez rówieśników. To z kolei może skutkować lękiem i zamykaniem się na otoczenie oraz ujemnie wpływać na dalszy rozwój komunikacji językowej.
Mowa pozostaje także w ścisłym związku z nabywaniem umiejętności czytania i pisania, dlatego właśnie przyswojenie systemu językowego jest kluczowe dla opanowania tych umiejętności, będących przecież fundamentem dalszej edukacji. Zwróćmy uwagę, że pewna dokładność językowa jest wymagana w znacznie mniejszym stopniu w przypadku wypowiedzi ustnej, aniżeli w przypadku wypowiedzi pisemnej. Trudniejsza forma (pisemna) nie będzie zatem możliwa do opanowania bez wcześniejszego, pełnego rozwoju umiejętności mówienia. Ewentualne wady artykulacyjne dziecka tzn. błędy w wymowie głosek mogą przekładać się na trudności w czytaniu i pisaniu (dziecko pisze tak, jak mówi). W początkowym etapie kształtowania umiejętności pisania, zauważyć można, że czynność ta odbywa się równolegle z czynnością głośnego wymawiania dźwięków. Stanowi to dodatkową pomoc dla dziecka, które poza spostrzeganiem wzrokowym wspiera się również kanałem słuchowym i czuciowym.
Trudności w pisaniu i czytaniu mogą być wynikiem zaburzonego słuchu fonematycznego lub kinestezji artykulacyjnej. W pierwszym przypadku polegają one na niezdolności słuchowego różnicowania dźwięków podobnych, natomiast w drugim na czuciowym nierozróżnianiu właściwego danym głoskom ułożenia aparatu artykulacyjnego. Nieprawidłowości te będą skutkować przestawianiem głosek i sylab, opuszczaniem lub dodawaniem głosek w wyrazach oraz wadliwą analizą i syntezą słuchową wyrazów.
Nieprawidłowy rozwój mowy może stanowić również symptom ryzyka dysleksji. Obecnie jest to powszechnie używany termin, odnoszący się do dzieci młodszych przejawiających wybiórcze zaburzenia w rozwoju psychoruchowym, które mogą powodować wystąpienie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Pojęcie to stosowane jest również w przypadku uczniów, u których obserwuje się pierwsze, ale nasilone trudności w przyswajaniu wiedzy (pomimo odpowiedniego poziomu inteligencji, prawidłowego funkcjonowania narządów zmysłów oraz braku zaniedbań wychowawczych i dydaktycznych). Zdaniem wielu badaczy „rozwój mowy jest najistotniejszym obszarem prognozowania dysleksji u dziecka.
Wiele uwagi tej problematyce poświęciła prof. Marta Bogdanowicz, która językowe objawy ryzyka dysleksji u dzieci w wieku przedszkolnym przedstawia jako:
- opóźniony rozwój mowy
- wadliwą artykulację wielu głosek
- uporczywe przekręcanie wyrazów, dłuższy okres posługiwania się neologizmami
- trudności z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji
- trudności z zapamiętywaniem i odtwarzaniem nazw (zwłaszcza sekwencji)
- trudności z pamięciowym opanowaniem wierszyków i piosenek
- trudności z tworzeniem wypowiedzi, dominują zdania proste i równoważniki zdań
- ubogi zasób słów.
Ważne zatem jest, by zwracać uwagę na poziom funkcjonowania językowego przedszkolaków. Prawidłowo rozwinięta mowa stanowi bowiem ważną umiejętność dla dziecka, które w przyszłości ma podjąć naukę w szkole.
Bibliografia:
- Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie., Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2002.
- Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 1978.
- Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E., Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczną naukę w szkole, Wydawnictwo Edukacja Polska, Warszawa 2009.
- Krasowicz-Kupis G., Psychologia dysleksji, PWN, Warszawa 2009. – Styczek I., Logopedia, PWN, Warszawa 1980.