W niniejszym artykule przedstawiamy ogólne informacje nt. przemocy w rodzinie, cyklu przemocowego, skutków przemocy oraz sposobów reagowania.

Czym jest przemoc w rodzinie?

Przemocą w rodzinie nazywamy każde zachowanie skierowane wobec osoby bliskiej,

którego celem jest utrzymanie nad nią kontroli i władzy. Przemoc w rodzinie to zamierzone, wykorzystujące przewagę sił działanie przeciwko członkowi rodziny naruszające jego godność oraz podstawowe prawa i wolności, powodujące cierpienie i szkody.

Czym charakteryzuje się przemoc w rodzinie?

1. JEST INTENCJONALNA – przemoc jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary.
2. SIŁY SĄ NIERÓWNOMIERNE – w relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest słabsza a sprawca silniejszy.
3. NARUSZA PRAWA I DOBRA OSOBISTE – sprawca wykorzystując przewagę siły narusza podstawowe prawa ofiary (np. prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku).
4. POWODUJE CIERPIENIE I BÓL – sprawca naraża zdrowie i życie ofiary na poważne szkody. Doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony.

Jakie są rodzaje przemocy?

FIZYCZNA – naruszanie nietykalności fizycznej – intencjonalne zachowanie z użyciem siły, powodujące nieprzypadkowe zranienia ciała lub niosące takie ryzyko (np. popychanie, szarpanie, kopanie, bicie, szczypanie, klapsy, ciągnięcie za uszy lub włosy, duszenie, krępowanie ruchów, przypalanie papierosem)

PSYCHICZNA – naruszanie godności osobistej – zadawanie cierpień psychicznych, kontrolowanie, przymusowa izolacja, ciągłe niepokojenie, grożenie, obrażanie, krytykowanie, szantażowanie i wiele innych. Ta forma przemocy jest najczęściej stosowaną  i najtrudniejszą do udowodnienia

SEKSUALNA – naruszanie intymności – zmuszanie osoby do aktywności seksualnej wbrew jej woli, kontynuowanie aktywności gdy osoba nie jest w pełni świadoma. Przymus może polegać na bezpośrednim użyciu siły lub szantażu

EKONOMICZNA – naruszanie własności – celowe niszczenie czyjejś własności, pozbawienie środków niezbędnych do zaspokojenia podstawowych potrzeb, dysponowanie czyjąś własnością, sprzedawanie osobistych rzeczy bez uzgodnienia, przeglądanie dokumentów, zabieranie pieniędzy, itd.

ZANIEDBANIE (rozmyślne i nieświadome) – naruszenie obowiązku opieki – odmowa wypełniania, niewłaściwe wypełnianie lub niepowodzenie w pełnieniu obowiązków opiekuńczych, stwarzanie zagrożeń fizycznych  i emocjonalnych (np. pozbawienie jedzenia, ubrania, schronienia, porzucenie, ograniczenie dostępu do opieki zdrowotnej itp.)

Cykl przemocy w rodzinie

Relacja pomiędzy osobą stosującą przemoc i jej doznającą ma swój specyficzny przebieg. Analiza cyklów przemocy pozwala ukazać, w jaki sposób osoby doznające przemocy                są wiktymizowane.

Na cykl przemocy składają się trzy następujące po sobie fazy:

1. Faza narastania napięcia
2. Faza ostrej przemocy
3. Faza miodowego miesiąca

Faza narastania napięcia – pierwszą fazę cyklu charakteryzuje pojawianie się coraz częściej sytuacji konfliktowych oraz wyczuwalny wzrost napięcia w związku. Osoba stosująca przemoc staje się drażliwa, każdy drobiazg wyprowadza ją z równowagi, jest ciągle spięta i poirytowana, swoje emocje wyładowuje na ofierze: może ją poniżać, krytykować, ośmieszać. Sprawca sprawia wrażenie, jakby nie panował nad swoim gniewem. Każdy szczegół jest dobrym pretekstem do wszczęcia konfliktu i awantury. W tej fazie sprawca może spożywać więcej alkoholu, przyjmować narkotyki lub inne substancje odurzające.

W drugiej fazie cyklu napięcie, które narastało w sprawcy znajduje upust. Zachowanie sprawcy staje się bardzo nieprzewidywalne, gwałtowne, często wpada w szał. Wybuchy gniewu mogą wywołać małe drobiazgi np. pozostawienie jakiejś rzeczy w danym miejscu, opóźnienie posiłku, „niewłaściwa” odpowiedź na pytanie, zabranie głosu w niewłaściwym momencie. Dochodzi do eksplozji zachowań agresywnych, które mogą objawiać się biciem pięściami, uderzaniem przedmiotami (książka, garnek, kabel, itp.), kopaniem, grożeniem bronią, duszeniem. Obserwuje się silne natężenie agresji słownej. Skutki użytej przemocy mogą być bardzo różne, w tym fizyczne – m.in. podbite oko, siniaki, złamania, przypalenia, podduszenia.

Trzecia faza cyklu to miesiąc miodowy.  W tej fazie osoba stosująca przemoc zaczyna okazywać skruchę, ciepło i miłość. Przynosi kwiaty, prezenty, zachowuje się tak, jakby przemoc nigdy nie miała miejsca. Dba o ofiarę, spędza z nią czas i utrzymuje satysfakcjonujące kontakty seksualne, itp. obiecuje poprawę. Jeśli osoba doznająca przemocy weszła już na drogę prawną (złożenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, sprawa rozwodowa, itp.) w tej fazie może się wycofać z tych działań, wierząc, że sytuacja wróciła do normy i przemoc już nie powróci. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że faza miodowego miesiąca mija i znowu pojawia się faza narastania napięcia. Faza miodowego miesiąca ma niezwykle silny wpływ na pozostawanie osoby jej doznającej w krzywdzącym związku, z uwagi na fakt powstawania złudnej nadziei, że sprawca się zmieni. Dodatkowym zagrożeniem tej fazy jest fakt, iż przemoc w następnym cyklu jest jeszcze gwałtowniejsza.

Cykl przemocy może trwać latami. Przy czym z reguły dochodzi do skrócenia fazy miodowego miesiąca a wydłużenia i bardziej dramatycznego przebiegu fazy narastania napięcia                             i gwałtownej przemocy. Charakterystyczne jest także to, że przyjemność odczuwana w fazie miodowego miesiąca  przekształca się z czasem w unikanie przykrości, bólu i cierpienia. Po pewnym czasie faza miodowego miesiąca zanika całkowicie i pozostają tylko dwie pozostałe fazy.

Swoistym cyklem charakteryzuje się także przemoc narcystyczna, w której naprzemiennie przeplatają się fazy idealizowania i dewaluacji, a działanie osób zaburzonych narcystycznie dąży ostatecznie do całkowitego odrzucenia (porzucenia) ofiary. Z uwagi na zasoby ofiary (empatyczność, wartości moralne, altruizm, itp.), osoby narcystyczne często wracają do swoich ofiar stosując świadome zachowania zwane hooveringiem. Zachowanie to ma na celu ponowne wciągnięcie w przemocową więź. W relacji narcystycznej pojawiają się ponadto typowe techniki manipulacyjne, jak np. love bombing (faza zalewania miłością w celu szybkiego przywiązania ofiary do sprawcy), karanie ciszą (faza celowego braku kontaktu ze strony osoby zaburzonej narcystycznie w celu wywołania poczucia winy u ofiary i wskutek tego – zmiany zachowania ofiary, np. zmniejszenie oporu), gaslighting (zaprzeczanie rzeczywistości, np. realnym sytuacjom, które pamięta ofiara a sprawca przemocy je wypiera lub zniekształca, uciekając od odpowiedzialności). Cykl przemocy narcystycznej również może trwać latami. Z cyklem przemocy współistnieje równolegle mechanizm prania mózgu ofiary. W zakresie tego mechanizmu sprawca stosuje m.in. izolowanie ofiary od możliwych źródeł wsparcia (rodzina, przyjaciele),  dąży do zawłaszczenia uwagi ofiary jedynie na sobie i własnych celach i potrzebach, stosuje technikę karmienia okruchami¸ w której sporadycznie okazuje pobłażliwość i miłość. Następnie przechodzi do fazy demonstracji siły (agresja) i ostatecznie degradacji ofiary. Jest to silnie uzależniający cykl, którego ofiara często nie jest do końca świadoma. Często także nie wie w jaki sposób wydostać z toksycznej relacji.

Ilustracje opisanych powyżej cyklów przemocy narcystycznej i mechanizmu prania mózgu przedstawiają poniższe schematy.

Przemoc jest tematem złożonym. Jednak w przestrzeni publicznej mnożą się błędne przekonania na temat przemocy. Wśród nich znajdziemy np.:

• przemoc w rodzinie to prywatna sprawa, nikt nie powinien się wtrącać
• przemoc zdarza się tylko w rodzinach z marginesu społecznego
• dowodem przemocy są jedynie widoczne ślady na ciele ofiary
• jeśli ktoś jest bity, to znaczy że na to zasłużył lub widocznie to lubi, skoro nie odszedł od sprawcy
• ofiary przemocy w rodzinie akceptują taką sytuację
• przyczyną przemocy w rodzinie jest alkohol
• gwałt w małżeństwie nie istnieje
• przemoc w rodzinie jest rzadkim zjawiskiem, problemem wyolbrzymionym
• dla dobra dzieci powinno się znieść wszystko – nawet przemoc
• ofiara sama sobie jest winna

Jeśli Tobie zdarza się, że ktoś bliski:

• traktuje Cię w sposób, który Cię rani
• obrzuca Cię obelgami, wyzwiskami
• zmusza Cię do robienia rzeczy, które Cię poniżają
• popycha Cię, policzkuje, uderza, szarpie
• nie pozwala Ci widywać się z przyjaciółmi i rodziną
• grozi, że Cię zabije lub zrani
• niszczy Twoją własność
• mówi ci, że wie, co jest słuszne dla Ciebie
• ośmiesza lub obraża ludzi, których lubisz i cenisz
• stale krytykuje Twoją osobę (poglądy, uczucia, pochodzenie, wykształcenie)
• mówi Ci, że jesteś głupia/i, że do niczego się nie nadajesz
• nie pozwala Ci widywać się i rozmawiać z przyjaciółmi, rodziną
• dusił, kopał, obezwładniał, wykręcał ręce
• groził Ci nożem, siekierą, bronią palną
• obwinia Cię za swoje agresywne zachowanie, mówi, że wszystkiemu Ty jesteś winna/y
• zmusza Cię do pożycia seksualnego, zmusza Cię do uprawiania praktyk seksualnych, które Ci się nie podobają
• straszy Cię, że pobije twoich przyjaciół, jeśli będą próbowali Ci pomóc
• zabiera Ci pieniądze, każe o nie prosić lub po prostu nie chce ich dawać
• zachowuje się wobec dzieci w sposób budzący Twój sprzeciw
• grozi, że zabierze Ci wszystko (dzieci, pieniądze, dom), jeśli nie będziesz mu/jej posłuszna/y
• przeprasza Cię, rozpieszcza prezentami po tym, jak Cię pobił lub wyrządził inny rodzaj krzywdy/zranienia
• czujesz się nieswojo, gdy dochodzi do spotkania z twoimi przyjaciółmi w obecności partnera/rki
• w czasie trwania małżeństwa zerwałaś/eś kontakty z przyjaciółmi, rodziną
• jesteś z partnerem/rką, bo mówił/a Ci, że Cię zabije, jeśli od niego/niej odejdziesz
• czujesz się zagrożona/y w swoim domu

– jeśli choć na jedno pytanie odpowiedź brzmiała twierdząco, istnieje duże prawdopodobieństwo,  że doznajesz przemocy w rodzinie. Spróbuj porozmawiać z kimś zaufanym, o tym, co się dzieje w Twoim domu/związku. I pamiętaj – zawsze szukaj pomocy!

Pamiętaj!

Przemoc jest przestępstwem ściganym z urzędu w trybie art. 207. Kodeksu Karnego

Ściganie z urzędu oznacza, iż Prokurator i Policja prowadzą postępowanie niezależnie od woli i zgody osoby pokrzywdzonej. Wycofanie skargi lub odmowa zeznań nie jest podstawą do umorzenia postępowania, jeśli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniono przestępstwo.

Zgłoś się do naszej poradni – pracujemy w oparciu o Standardy Ochrony Małoletnich

Zgłoś się do Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie/do MOPS/ GOPS w swojej okolicy Dzwoń na Policję 997

Dzwon na Niebieską Linię 116 123 lub 22 668 70 00

Jeśli Ty lub ktoś z Twojego otoczenia jest ofiarą przemocy nie wstydź się prosić o pomoc

Nic nie usprawiedliwia aktów przemocy!

Opracowanie: E. Safianowska

Maj 2024