Powodzenie szkolne dziecka zależy od bardzo wielu czynników zależnych i niezależnych od niego. Jednym z takich czynników jest słuch. W ostatnich czasach lekarze specjaliści biją na alarm, iż coraz więcej dzieci w wieku szkolnym ma problemy ze słuchem. Wprawdzie od wielu lat w Polsce prowadzone są przesiewowe badania słuchu u noworodków, które pozwalają wychwycić wady wrodzone i podjąć właściwą terapię, jednak nie są one gwarantem, iż dobry słuch towarzyszyć będzie dziecku przez wiele lat. Wiele czynników uszkadzających słuch pojawia się później i mogą być następstwem m.in. chorób, urazów, czy też mogą być związane ze stylem życia lub niewłaściwymi nawykami słuchowymi. Pamiętajmy o tym, iż słuch można tracić powoli i przyzwyczajać się do gorszego słyszenia.
Słuch jest jednym z najistotniejszych receptorów i odgrywa bardzo ważną rolę w codziennym życiu. Zapewnia dostęp do ważnych informacji, dzięki którym poznajemy otaczającą nas rzeczywistość, służy rozwojowi mowy i komunikacji, umożliwia odczuwanie emocji, czy też ostrzega przed zbliżającym się niebezpieczeństwem. Nasz słuch „pracuje” 24 godziny na dobę (również wtedy, gdy śpimy) i odbiera wszystkie otaczające nas dźwięki, bez udziału naszej woli.
Dzieci z uszkodzonym słuchem stanowią bardzo zróżnicowaną grupę. Efektywność nauki i funkcjonowania dziecka zależna jest m.in. od takich czynników, jak: rodzaj uszkodzenia, czas, w którym nastąpiło uszkodzenie słuchu, stopień uszkodzenia słuchu, zastosowanie odpowiedniej terapii, itp.
Rodzice i nauczyciele winni zachować szczególną czujność, gdy dziecko:
często łapie infekcje górnych dróg oddechowych,
występowały stany zapalne ucha, przewlekłe wysiękowe zapalenie ucha środkowego, dziecko skarży się na bóle uszu,
ma przerośnięty trzeci migdał,
głośno słucha radia lub telewizji,
trzeba do niego kilkakrotnie powtarzać, zanim zareaguje na polecenia,
ma problemy z artykulacją, mówi niewyraźnie, przekręca słowa (mogą wówczas występować wybiórcze uszkodzenie słyszenia pewnych częstotliwości),
nie uważa na lekcji, jest rozproszone,
nie zawsze odrabia lekcje, nie przynosi potrzebnych przyborów, pomocy, itp.,
odpowiada nieadekwatnie do zadanego pytania.
Stopnie ubytku słuchu (przy obustronnym uszkodzeniu słuchu) a trudności szkolne (wg Międzynarodowego Biura Audiofonologii – BIAP)
normalny słuch – próg słyszalności 20 dB
lekkie upośledzenie słuchu – próg słyszalności 21 a 40 dB
umiarkowane upośledzenie słuchu – próg słyszalności 41 a 70 dB
znaczne upośledzenie słuchu – próg słyszalności 71 a 90 dB
głębokie uszkodzenie słuchu – próg słyszalności pow. 90 dB
LEKKI UBYTEK SŁUCHU (21 – 40 dB) – dziecko nie słyszy mowy cichej i szeptu, nie słyszy mowy w hałaśliwym otoczeniu; mogą wystąpić trudności z rozumieniem tekstów wypowiadanych cicho lub szeptem, ze śledzeniem toku lekcji; dziecko nie zawsze wie, co należy zrobić, co było zadane, co należy przynieść na następną lekcję; sprawia wrażenie, że ma trudności z koncentracją uwagi; występują trudności w zakresie analizy i syntezy słuchowej słów, co może powodować trudności w nauce czytania i pisania; występują błędy w pisaniu ze słuchu oraz mylenie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych.
UMIARKOWANY UBYTEK SŁUCHU (41 – 70 dB) – dziecko nie słyszy wypowiedzi z dalszej odległości; aby zrozumieć wypowiedź, musi patrzeć na twarz osoby mówiącej; nie nadąża za tokiem dłuższej rozmowy, ma słabą pamięć słuchową; nie nadąża za tokiem lekcji, szczególnie prowadzonych metodą pogadanki i dyskusji; ma mniejszą wiedzę ogólną i ubogie słownictwo; ma trudności z rozumieniem pytań i poleceń; ma trudności z czytaniem i ze zrozumieniem dłuższych tekstów, abstrakcyjnych pojęć, nowych terminów; popełnia błędy w pisaniu (szczególnie myli głoski o podobnym brzmieniu); ma trudności z różnicowaniem słów o podobnym brzmieniu oraz tych zbliżonych obrazem artykulacyjnym; wypowiedzi ustne i pisemne mogą być niegramatyczne, występują błędy językowe, wypowiedzi są uproszczone, krótkie, schematyczne, często nie na temat; występują trudności z przyswajaniem języków obcych.
ZNACZNY UBYTEK SŁUCHU (71 – 90 dB) – dziecko nie zauważa, nie różnicuje, nie reaguje adekwatnie na dźwięki z otoczenia; mowę odbiera głównie na drodze wzrokowo-słuchowej; nie korzysta z wypowiedzi innych osób w klasie; ma bardzo słabą pamięć słuchową; ma znacznie ograniczony zasób wiedzy ogólnej, który powoduje istotne problemy w opanowaniu wiadomości i umiejętności ze wszystkich przedmiotów szkolnych; ma znacznie ograniczony zasób słownictwa czynnego i biernego; występują znaczne trudności z prawidłowym formułowaniem wypowiedzi zarówno ustnych, jak i pisemnych, popełnia dużo błędów językowych, które sprawiają, iż wypowiedzi stają się niekomunikatywne; rzadko i niechętnie wypowiada się na lekcji; mówi niewyraźnie, dlatego też może być nierozumiane.
GŁĘBOKI UBYTEK SŁUCHU (powyżej 90 dB) – występują trudności z komunikowaniem się, dziecko często nie jest rozumiane przez otoczenie; z trudem nawiązuje kontakty społeczne; ma bardzo ograniczoną wiedzę; ma tendencję do mechanicznego uczenia się na pamięć bez rozumienia treści; odpowiada na pytania odtwarzając wyuczone fragmenty.
Ubytek słuchu niekonieczne musi być obustronny, może też dotyczyć tylko jednej strony, co utrudnia rodzicom szybką reakcję na problemy zdrowotne dziecka. Bardzo często wada ta ujawnia się dopiero w wieku szkolnym, gdy nauczyciele zauważają problemy w słuchaniu, koncentrowaniu uwagi, czy też specyficzne błędy w pisaniu. Na co zwrócić uwagę?
PRAWOSTRONNY UBYTEK SŁUCHU – mogą występować zaburzenia mowy; trudności w czytaniu i pisaniu (w tym ortografii, wolne tempo czytania, problemy ze zrozumieniem czytanego tekstu, błędy w odczycie); trudności w kontaktach z rówieśnikami; problemy ze skupieniem uwagi słuchowej na tekstach słownych; trudności z rozumieniem; trudności w przyswajaniu wiedzy wymagającej logicznego porządkowania faktów (matematyka, chemia, fizyka) oraz ich syntetycznego ujmowania.
LEWOSTRONNY UBYTEK SŁUCHU – dziecko może mieć trudności z kontrolowaniem emocji; może występować nerwowość, drażliwość, płaczliwość, brak pewności siebie w kontaktach z innymi – gdyż dziecko może nie słyszeć barwy głosu, jego natężenia, czy melodii osoby mówiącej; trudności w uczeniu się przedmiotów humanistycznych; trudności z percepcją muzyki – brak poczucia rytmu, trudności z odtwarzaniem piosenek, problemy z nauką gry na instrumentach.
Oczywiście niniejszy artykuł nie wyczerpuje tematu problemów ze słuchem ani jego wpływu na funkcjonowanie dziecka. Stanowi jedynie swoistą wskazówkę dla rodziców i nauczycieli, iż warto być czujnym, gdyż wielu problemów dziecka można szybko uniknąć. W przypadku, gdy pojawią się niepokojące objawy warto wówczas zbadać słuch i skonsultować się z lekarzem specjalistą.
Źródła:
Urszula Buryn, Teresa Hulboj, Marzena Kowalska, Tamara Podziemska „Mój uczeń nie słyszy. Poradnik dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych”, Warszawa 2001
Agnieszka Dłużniewska „Model pracy z uczniem niesłyszącym lub słabosłyszącym” w „Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi”, Warszawa 2010