2 kwietnia – Światowy Dzień Autyzmu Autyzm…? Co to jest?

Obecnie autyzm diagnozowany jest coraz częściej. Wynika to z różnych przyczyn. Diagności podejrzewają, iż ma to związek z rosnącą świadomością nt. autyzmu jako zaburzenia,  większej wiedzy dotyczącej objawów autyzmu, a także rozszerzenia kryteriów diagnostycznych.

Po raz pierwszy autyzm, jako zaburzenie rozwojowe, został opisany przez Leo Kannera w 1943 roku. Dziećmi autystycznymi zajmował się również Hans Asperger (1944 r.) U obu badaczy pojawiały się podobne opisy specyficznego funkcjonowania dzieci i związane w tym trudności rozwojowe, w tym np. izolowanie się, potrzeba stałości otoczenia i zachowań, brak zainteresowania ludźmi, większe skupienie na przedmiotach, określone trudności w komunikowaniu się i podejmowaniu efektywnych relacji z ludźmi.

Obecnie w diagnostyce autyzmu często używa się sformułowania „spektrum autyzmu” – oznacza ono dużą różnorodność funkcjonowania osób autystycznych. Może się zatem zdarzyć, iż dwie osoby ze zdiagnozowanym autyzmem mogą mieć inny profil objawów oraz inne ich nasilenie, mogą się zupełnie inaczej zachowywać i inaczej funkcjonować.

Osoby z autyzmem mają trudność w rozumieniu zachowania innych ludzi, często trudno jest im zrozumieć jak inne osoby się czują i co mają na myśli. Wyzwaniem jest dla nich im nawiązywanie przyjaźni i dogadywanie się w codziennych sytuacjach. Osoby w spektrum autyzmu mogą mieć trudności w rozumieniu gestów i odczytywaniu mimiki twarzy.

W Europie określa się rozpowszechnienie spektrum autyzmu na ok. 1 na 100 dzieci. Występuje u chłopców 4 razy częściej niż u dziewczynek.

Przyczyny autyzmu

Przyczyny autyzmu nie są dokładnie znane. Obecnie uważa się, iż nie istnieje jedna przyczyna powstawania autyzmu. Na występowanie autyzmu wpływają różne czynniki. Duże znaczenie w występowaniu autyzmu ma genetyka. Nie bez znaczenia pozostają także czynniki środowiskowe.

Autyzm… Po czym poznać?

Rodzice i opiekunowie powinni zwrócić uwagę na występowanie poniższych trudności u dziecka:

W zakresie komunikacji

• • opóźniony rozwój mowy
  • dziwny i nietypowy ton głosu dziecka (dziecko mówi piskliwie, zbyt wysoko, lub monotonnie)
  • nietypowa intonacja (może się pojawiać wymawianie każdego zdania jak pytania)
  • echolalia, tzn. powtarzanie słów lub zdań, powtarzanie całych wypowiedzi zasłyszanych od dorosłych, w bajkach, w filmach, itp.
  • wypowiedzi dziecka mogą sprawiać wrażenie nieadekwatnych do sytuacji
  • branie wypowiedzi zbyt dosłownie – nie rozumienie poczucia humoru, ironii, metafor
  • trudność w komunikowaniu potrzeb lub pragnień
  • unikanie kontaktu wzrokowego, kontakt wzrokowy niewystraczający
  • uboga mimika twarzy
  • mimika niedostosowana do sytuacji, do wypowiedzi, do aktualnych emocji dziecka
  • trudności z rozumieniem mimiki twarzy czy gestów rozmówcy

W zakresie zachowania

• • usztywnione zachowania, przywiązanie do rutyny, powtarzalności, np. wybieranie codziennie tego samego ubrania, chodzenie zawsze tą samą drogą, układanie zabawek na półce zawsze w ten sam sposób, zabawa zawsze w taki sam sposób, tymi samymi zabawkami, itp.
  • niska odporność na zmianę, niska tolerancja na zmianę, przeżywanie wysokiego stresu w odpowiedzi na pojawienie się zmiany (np. zmiana trasy do przedszkola, szkoły, zmiana koloru ścian w pokoju dziecka, nowe produkty spożywcze, itp.)
  • wybiórcze zainteresowania i przywiązania, np. dziecko ma wąskie zainteresowania np. dinozaury, pojazdy kolejowe, owady, liczby
  • nietypowe przywiązanie do zabawek, przedmiotów, takich jak klucze, włączniki światła, nitki, wystające folie, itp.
  • przywiązanie dziecka do określonych, poruszających się przedmiotów (np. poruszający się wentylator, pralka)
  • koncentrowanie się na części przedmiotu, którą można wprowadzić w ruch (np. kółeczka od auta)
  • stereotypie ruchowe lub/i autostymulacje w postaci wielokrotnego, rutynowego powtarzania ruchów np. trzepotanie rękami na wysokości oczu, kręcenie się wokół własnej osi , itp.
  • zbyt duża wrażliwość lub niedowrażliwość zmysłowa, rozumiana jako zbyt mała lub zbyt duża reakcja na dany bodziec zmysłowy poszukiwanie wrażeń zmysłowych np. może występować mocne podskakiwanie, wpatrywanie się w światło
  • nietypowa reakcja na ból (zbyt słaba lub zbyt silna)

• • zakrywanie uszu w reakcji na niektóre dźwięki
  • może wystąpić niechęć do przytulania lub dotyku
  • przywiązanie do wybranych produktów żywnościowych, unikanie wybranych produktów

W zakresie interakcji społecznych

• • dziecko nie wskazuje palcem, żeby pokazać, że coś je interesuje
  • dziecko nie dzieli wspólnego pola uwagi, nie patrzy na przedmioty, które wskazuje rodzic
  • małe zainteresowane ludźmi lub brak świadomości ich obecności
  • trudności w inicjowaniu kontaktu, angażowaniu się w zabawy w grupie, zdobywaniu przyjaciół
  • brak wchodzenia w role i udawania w zabawie (tzw. zabawa „na niby”), brak lub słabe naśladowanie
  • brak dzielenia się osiągnięciami lub zainteresowaniami np. zabawkami, rysunkami

Wczesne rozpoznanie i wczesna interwencja

Symptomy autyzmu mogą być widoczne już przed 2 rokiem życia. W tym czasie rodzice mogą zwrócić uwagę na to, czy dziecko na danym etapie osiągnęło daną umiejętność. Rodzice mogą się zwrócić do specjalisty, gdy:

W 6 miesiącu dziecko nie uśmiecha się do osób w otoczeniu, nie wykazuje innej radosnej ekspresji

W 9 miesiącu dziecko nie odwzajemnia uśmiechów, ekspresji twarzy, nie odpowiada na wydawane przez rodzica dźwięki

12 miesiąc – brak gaworzenia, brak reakcji na imię

14 miesiąc – brak gestu wskazywania palcem i brak innych gestów używanych do komunikacji np. gest papa

16 miesiąc – brak słów lub używanie tylko kilku słów 18 miesiąc – brak zabawy na niby (np. karmienie lalki)

24 miesiące – dziecko nie używa w sposób sensowny zdań złożonych z 2 słów (zdania powinny być wypowiadane spontanicznie, nie tylko powtarzane)

Wczesne rozpoznanie autyzmu jest ważne, gdyż pozwala wcześnie rozpocząć wczesne wspomaganie rozwoju.

Opracowanie: E. Safianowska, psycholog